Friedrich Engels

thumb|thumbtime=83|start=0|Karl Marx ulertzeko gakoak Friedrich Engels filosofo, politologo, soziologo, antropologo, historiagile, kazetari eta iraultzaile teoriko komunista eta sozialista alemaniarra (Wuppertal, Renania, garai hartan Prusia, 1820ko azaroaren 28a - Londres, 1895eko abuztuaren 5a). Karl Marxen lagun min eta lankide izan zen, eta, harekin batera, mugimendu sozialista nahiz komunistarentzako obra funtsezkoak idatzi zituen: besteak beste, Manifestu Komunista. I. zein II. Internazionalaren buruzagia izan zen. Marxengatik hauxe esan zuen: «Marxen ondoan beti bigarren biolina jo nuen».​​

Engels Manchesterreko (Industria iraultzaren bihotza) ehun-fabrika garrantzitsu baten jabearen semea zen. Bere egonaldian, ''Die Lage der arbeitenden Klasse in England'' (Langile klasearen egoera Ingalaterran) (1845) lehen liburua idatzi zuen, eta horrek eragina izan zuen Marxen dialektika historikoa klase-borrokan ulertzeko.​​ Marxekin batera, mugimendu komunista, sozialista eta sindikalen sorrerarako funtsezko lanak idatzi zituen, hala nola ''Die heilige Familie'' (Familia Santua) (1844), ''Die deutsche Ideologie'' (Ideologia alemaniarra) (1846) eta ''Das Kommunistische Manifest'' (Alderdi Komunistaren Manifestua) (1848). Lehen Internazionaleko (1864) eta Bigarren Internazionaleko (1889) buruzagi politikoa izan zen. Marxi ere diruz lagundu zion ''Das Kapital'' (Kapitala) argitara zezan. Bere kazetaritza-jarduerek nabarmen lagundu zuten marxismoa hedatzen ''Herrn Eugen Dührings Umwälzung der Wissenschaft'' (Anti-Dühring) (1877) eta ''Socialisme utopique et Socialisme scientifique'' (Sozialismo utopikotik sozialismo zientifikora) (1880) lanen bidez.

Marxen heriotzaren ondoren, 1883an, Lenin iraultzaileak idatzi zuen: «Engelsek, bakarrik, Europako sozialisten kontseilari eta gidari izaten jarraitzen zuen».​​ Engelsek ''Das Kapital'' liburuaren bigarren eta hirugarren liburukiak argitaratu eta editatu zituen, eta Marxen notak antolatu zituen ''Theorien über den Mehrwert'' (Plusbalioaren teoria) osatzeko; ondoren, Kautskyk «laugarren liburuki» gisa argitaratu zuen. Azterketa ekonomiko eta filosofikoez gain, Engels buru-belarri arduratu zen natur zientzien eta matematikaren garapenaz, eta bere mundu-ikuskeraren garapen teorikoan lanean jarraitu zuen ''Dialektik der Natur'' (Naturaren dialektika) (1883), ''Der Ursprung der Familie, des Privateigenthums und des Staats'' (Familiaren, jabetza pribatuaren eta Estatuaren jatorria) (1884) eta ''Ludwig Feuerbach und der Ausgang der klassischen deutschen Philosophie'' (Ludwig Feuerbach eta filosofia klasikoaren amaiera) (1888) lanetan, horrela, geroko materialismo dialektikorako oinarriak ezarriz.

Engelsek uko egiten dio filosofiari zientzien zientziaren rola esleitzeari, eta haren balio metodologikoa nabarmentzen du; oso ekarpen garrantzitsua da haren logika dialektikoa, ezagutzaren teoria eta agnostizismoari buruzko kritika. Zuen ezagutza polifazetikoei esker, zientziak klasifikatu ahal izan zituen materiaren mugimenduaren forma objektiboekin zituzten loturetan oinarrituta.​ Metodo dialektikoak aplikatu zizkien natur zientziei, eta antropologiaren ezagutzak ere erabili zituen jabetza pribatuaren jatorri historikoak eta emakumeen zapalkuntza aztertzeko.​ Franz Mehringekin izandako korrespondentzian, Engelsek agerian utzi zuen azpiegitura ekonomikoak gainegiturarekin ideologiaren garapenarekin duen elkarreragina (filosofia, erlijioa, artea), «pentsalari deiturikoak lan egiten duen prozesu» gisa, baina «hura mugitzen duten benetako indar bultzatzaileak itzalita gelditzen dira», eta «imajinatzen dira indar eragingarri faltsuak» pentsalariari kontzientzia faltsua sortuz.

Engelsek Errusiako mugimendu iraultzailearenganako interesa ere erakutsi zuen, eta herrialde horretako gizarte-harremanei buruzko artikulu batzuk idatzi zituen. Isaiah Berlinen arabera, Engelsen lanak, eta ez Marxenak, izan ziren Plekhanov, Kautsky, Lenin, Trotski, Mao eta are Stalinen materialismo historiko eta dialektikoaren iturri nagusia. Marxen eta Engelsen teoriaren arteko erlazioa oraindik eztabaidagai da marxismoaren barruan.

1895eko abuztuan, 74 urte zituela, Engels hestegorriko minbiziaz hil zen Londresen. Errautsak Beachy Lurmuturrean, Eastbournetik gertu, zabaldu ziren. Hil ondoren, Leninek hau idatzi zuen: Wikipediatik informazioa lortu